Nhiều người đang phải đóng thuế nhiều hơn dù thu nhập thực tế không tăng hoặc thậm chí giảm do lạm phát

Theo quy định hiện hành, mức giảm trừ gia cảnh đối với cá nhân người nộp thuế là 11 triệu đồng/tháng, còn mức giảm trừ đối với mỗi người phụ thuộc là 4,4 triệu đồng/tháng. Mức này được áp dụng từ năm 2020 và vẫn duy trì đến nay. Tuy nhiên, với tình hình giá cả sinh hoạt và chi phí sống ngày càng tăng, câu hỏi đặt ra là mức này có còn hợp lý hay không?

Phát biểu tham luận tại hội thảo “Luật Thuế Thu nhập cá nhân – Đảm bảo công bằng, thúc đẩy tăng trưởng” do Báo Lao Động tổ chức, PGS.TS Phan Hữu Nghị, Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng – Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, tổng thu thuế TNCN vẫn tăng qua các năm, ngay cả trong bối cảnh lạm phát. Điều này có thể tạo ra áp lực tài chính đối với người nộp thuế, đặc biệt là những người có thu nhập trung bình.

Cụ thể, tổng thu từ thuế TNCN giai đoạn 2020 – 2024 tăng 72%, từ 115 nghìn tỉ đồng lên 198 nghìn tỉ đồng. Trong khi thu nhập bình quân đầu người trong cùng kỳ tăng 30,2%, từ 3.548 USD/năm lên 4.622 USD/năm; và tổng lạm phát cộng dồn khoảng 12,58% nếu so với kỳ gốc 2020 mức tăng khoảng 28%.

Theo vị chuyên gia này, khi thu nhập tăng nhưng lạm phát tăng tương ứng làm cho thu nhập thực không tăng, người lao động có thể bị đẩy vào nhóm thuế suất cao hơn mà không thực sự có nhiều tiền hơn để chi tiêu. Bên cạnh đó, khi mức giảm trừ gia cảnh không được điều chỉnh, thu nhập danh nghĩa cao hơn sẽ đẩy nhiều người vào mức thuế cao hơn, khiến họ phải nộp thuế nhiều hơn dù thực tế không giàu hơn.

“Trong giai đoạn 2020 – 2024, tốc độ tăng thuế TNCN không chỉ nhanh hơn thu nhập bình quân đầu người mà còn không phản ánh đúng sự thay đổi của thu nhập thực. Điều này đặt ra yêu cầu cần xem xét lại mức giảm trừ gia cảnh cũng như biểu thuế lũy tiến để đảm bảo chính sách thuế công bằng hơn, phù hợp với thực tế kinh tế và mức sống của người lao động”, ông Nghị cho hay.

PGS.TS Phan Hữu Nghị ước tính hiện nay, nhóm thu nhập từ 18 – 23 triệu đồng/tháng (8.400$ – 10.500$/năm) đang chiếm tỷ trọng lớn nhất trong lực lượng lao động. Do đó, mức thu nhập bị đánh thuế cao nên cân nhắc được điều chỉnh từ 20 – 25 triệu đồng/tháng để phản ánh đúng thực trạng thu nhập và tránh đánh thuế nặng vào nhóm thu nhập trung lưu, tạo sự ổn định theo thời gian bên cạnh tập trung quản lý nhóm siêu giàu.

Tại Hội thảo, PGS.TS Lê Xuân Trường – Trưởng khoa Thuế, Học viện Tài chính – cũng cho rằng: “Việc duy trì mức giảm trừ gia cảnh cố định trong bối cảnh giá cả leo thang khiến nhiều người lao động rơi vào tình trạng phải đóng thuế nhiều hơn dù thu nhập thực tế không tăng hoặc thậm chí giảm do lạm phát”.

Theo ông Trường, việc xem xét điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh, cần xem xét đến nhiều yếu tố như mức tăng trưởng kinh tế, mức thu nhập bình quân đầu người theo không từng khu vực, tỷ lệ lạm phát… Bên cạnh đó, cũng cần xét nhiều yếu tố có liên quan khác như các mức thuế suất cụ thể và các ngưỡng trong biểu thuế, khoản giảm trừ khác ngoài giảm trừ gia cảnh, GDP theo ngang giá sức mua,… để đảm bảo sự công bằng.

PGS. TS Lê Xuân Trường đề xuất trong thời gian tới khi sửa đổi Luật thuế thu nhập cá nhân có thể cân nhắc áp dụng việc mức giảm trừ bản thân người nộp thuế nên được nâng lên khoảng 1,5 lần GDP bình quân đầu người, trong khi mức giảm trừ cho mỗi người phụ thuộc giữ ở mức 40% của người nộp thuế. 

Bên cạnh đó, bổ sung chính sách hỗ trợ cho người khuyết tật, theo đó người nộp thuế hoặc người phụ thuộc là người khuyết tật sẽ được hưởng mức giảm trừ cao hơn. Thứ ba, mức giảm trừ gia cảnh cần được điều chỉnh hàng năm theo chỉ số giá tiêu dùng (CPI), và Chính phủ sẽ có thẩm quyền quyết định mức điều chỉnh phù hợp với tình hình kinh tế.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế cho rằng, qua hơn 16 năm thực hiện (1/1/2009 đến tháng 3/2025), chính sách thuế TNCN đã thể hiện và phát huy được vai trò là công cụ quan trọng trong việc thực hiện chính sách điều tiết, phân phối lại thu nhập của các tầng lớp dân cư, từng bước quản lý thu nhập của các cá nhân, đồng thời đóng góp nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước (NSNN).

Từ 63 tỉ đồng số thu về thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 2008, năm 2024 thuế TNCN lên đến gần 190.000 tỉ đồng, chiếm gần 12% tổng số thu nội địa… Thuế TNCN đã góp phần đáng kể vào tiến trình xóa đói, giảm nghèo, thực hiện an sinh xã hội trong thời gian qua.

Bên cạnh những kết quả đạt được, trong quá trình thực hiện Luật Thuế TNCN đã bộc lộ các tồn tại kể cả về cơ sở thuế, đối tượng chịu thuế, thu nhập chịu thuế, tính thuế, thu nhập miễn thuế; phương pháp tính thuế và thuế suất. Riêng đối với thu nhập từ tiền lương tiền công còn liên quan đến mức giảm trừ gia cảnh, các khoản giảm trừ khác làm cơ sở xác định thu nhập tính thuế, biểu thuế lũy tiến từng phần. Những tồn tại đó gây nên sự thiếu minh bạch, thiếu bình đẳng về điều tiết thu nhập của cá nhân cũng như mức, tỉ lệ điều tiết tương ứng với các Luật thuế khác, đặc biệt là Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp.

“Để phù hợp với thực tiễn của nước ta cần nghiên cứu điều chỉnh nâng mức giảm trừ gia cảnh (GTGC) đối với người nộp thuế, người phụ thuộc phù hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế, thu nhập bình quân của xã hội, chế độ tiền lương thay đổi theo quy định của Chính phủ… Tuy nhiên, việc điều chỉnh từ 11 triệu đồng, 4,4 triệu đồng lên bao nhiêu là phù hợp, cần nghiên cứu đồng bộ các chỉ tiêu về thu nhập GDP bình quân, mức thu nhập vùng, nhu cầu chi tiêu thiết yếu cho đời sống, chỉ số biến động giá… để đưa ra mức giảm trừ gia cảnh phù hợp với tiêu chí thuế TNCN trên cơ sở mở rộng cơ sở thuế và giảm mức điều tiết thuế phù hợp, kể cả đối với một số ngành nghề, lĩnh vực cần khuyến khích thu hút nguồn nhân lực”, bà Nguyễn Thị Cúc cho biết.